Nagroda Europa Nostra dla Zabytkowej Kopalni Ignacy

W konkursie wzięło udział 206 projektów z 38 krajów. Jury Konkursowe złożone z 12 międzynarodowych ekspertów z obszaru dziedzictwa kulturowego wybrało 26 laureatów, w tym z 3 z Polski. Są oni wszyscy związani ze Śląskiem. Oprócz Zabytkowej Kopalni Ignacy, prestiżowy tytuł uzyskał Model rewitalizacji rzemiosła Serfenta, Cieszynw kategorii Edukacja, Szkolenia i Umiejętności oraz dr Piotr Gerber, Wrocław w kategorii Mistrzowie Dziedzictwa.

- Wiele osób miało swój wkład w rewitalizację Zabytkowej Kopalni Ignacy. To wyjątkowe wyróżnienie należy się zarówno tym, którzy byli bezpośrednio zaangażowani w projekt, jak i tym, którzy wierzyli, że w trosce o zachowanie naszego dziedzictwa warto dać kopalni drugie życie - przekonuje Piotr Kuczera, prezydent Miasta Rybnika. - Wysiłek samorządu Miasta Rybnika został doceniony przez Komisję Europejską i międzynarodowych ekspertów z całej Europy. Cieszę się więc, że nasz rybnicki przepis na rewitalizację został uznany za praktykę godną do naśladowania – dodaje prezydent.

- Rywalizacja w kategorii Konserwacja i Adaptacja Europejskiej Nagrody Dziedzictwa / Nagrody Europa Nostra jest zawsze bardzo zacięta, a zabytki techniki związane z przemysłem ciężkim rzadko są nagradzane – zaznacza Marek Gołosz, dyrektor Zabytkowej Kopalni Ignacy w Rybniku. - Wyróżnienie to jest nie tylko wyrazem uznania dla naszego projektu, ale wzmacnia pozycję województwa śląskiego jako europejskiego lidera w zakresie promocji i upowszechniania dziedzictwa kultury przemysłowej, po tym jak w 2017 roku Zabytkowa Kopalnia Srebra w Tarnowskich Górach została wpisana na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, a w roku 2019 Europejską Nagrodę Dziedzictwa otrzymało Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu za konserwację kompleksu Sztolni Królowa Luiza – przypomina dyrektor.

Zwycięzcy zostaną uhonorowani podczas ceremonii wręczenia Europejskich Nagród Dziedzictwa 2024, która odbędzie się 7 października w Ateneum Rumuńskim, najbardziej prestiżowej sali koncertowej w Bukareszcie, która niedawno otrzymała Znak Dziedzictwa Europejskiego (European Heritage Label) w uznaniu jej europejskiego znaczenia. Współgospodarzami wydarzenia będą komisarz europejska Iliana Ivanova i prezydent wykonawczy Europa Nostra Hermann Parzinger. Podczas ceremonii zostaną ogłoszeni laureaci Grand Prix oraz zdobywca Nagrody Publiczności, wybrani spośród tegorocznych laureatów. Laureaci Grand Prix i Nagrody Publiczności otrzymają po 10 000 euro.

Ceremonia będzie punktem kulminacyjnym Europejskiego Szczytu Dziedzictwa Kulturowego (European Cultural Heritage Summit 2024), który odbędzie się w dniach 6–8 października w Bukareszcie pod patronatem Prezydenta Rumunii J.E. Klausa Iohannisa. Szczyt, współfinansowany przez Unię Europejską, organizowany jest przez Europa Nostra w ścisłej współpracy z rumuńskimi organizacjami i partnerami zajmującymi się dziedzictwem, zarówno publicznymi, jak i prywatnymi.

Wraz ogłoszeniem wyników uruchomione zostało głosowanie online
Internauci spośród zwycięzców wybierają laureata Nagrody Publiczności.
Głosowanie potrwa do 22 września 2024 roku.

Zabytkowa Kopalnia Ignacy - Rybnik, POLSKA

Projekt Zabytkowej Kopalni Ignacy w Rybniku jest dziś sztandarowym przykładem rewitalizacji kopalni węgla kamiennego. Tutejszy zakład wydobywczy, którego historia sięga 1792 roku, działał nieprzerwanie przez ponad 200 lat. Po zakończeniu działalności najcenniejsza część kopalni wraz parowymi maszynami wyciągowymi została zachowana i zaadaptowana do nowych funkcji. Było to możliwe dzięki staraniom byłych pracowników i przeprowadzonej przez Miasto Rybnik inwestycji, która uzyskała dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej.

W 1999 roku, mierząc się z negatywnymi skutkami restrukturyzacji górnictwa, pracownicy przewidzianej do zamknięcia kopalni Ignacy, założyli stowarzyszenie. Jego celem było przekonanie zarządu przedsiębiorstwa oraz władz miasta Rybnika o konieczności zachowania dziedzictwa ośmiu pokoleń rybnickich górników. Dzięki ich zabiegom w 2005 roku obiekt został wpisany do rejestru zabytków.

Działania te jednak nie zatrzymały jego postępującej degradacji. W latach 2006-2008 nastąpiło ostateczne zamknięcie kopalni. Maszyny i urządzenia unieruchomiono, upalono liny wyciągowe, a szyb Kościuszko, z którego przez dziesiątki lat wyjeżdżał górniczy urobek, zasypano. Całkowita odpowiedzialność za obiekt spoczęła na mieście Rybnik.

Gruntowną rewitalizację kopalni przeprowadzono w latach 2018-2022. Projekt inwestycji zakładał kompleksową konserwację zabytkowej zabudowy, w tym remont i ponowne uruchomienie ponad stuletniej parowej maszyny wyciągowej. Dziś stanowi ona kluczowy eksponat interaktywnej wystawy „Wiek Pary” poświęconej rewolucji przemysłowej, która została uruchomiona dzięki wynalezieniu w Europie silnika napędzanego energią pary wodnej. Na terenie kompleksu przeprowadzono także niezbędne prace modernizacyjne, w tym wybudowano infrastrukturę niezbędną do obsługi zwiedzających.

Projekt wpisywał się w gminny program rewitalizacji Miasta Rybnika dla dzielnicy Niewiadom, górniczej miejscowości, jaka powstała wokół wspomnianej kopalni. Po remoncie budynek dawnej elektrowni służy jako miejsce spotkań i inicjatyw lokalnych, w tym grup senioralnych czy byłych pracowników kopalni. Mieści się tu także lokalna placówka wsparcia dziennego. Z kolei przykopalniany teren nieużytków po rekultywacji został przekształcony w zieloną przestrzeń rekreacyjną, która na co dzień służy mieszkańcom dzielnicy.

Łączny budżet projektu wyniósł ponad 40 mln zł, z czego 41% pochodziło z funduszy Unii Europejskiej wydatkowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego.

Zabytkowa Kopalnia Ignacy w Rybniku to wzorcowy przykład rewitalizacji odpowiadającej na wyzwania charakterystyczne dla obszarów górniczych. Projekt reprezentuje holistyczne podejście, niezwykłą dbałość o szczegóły i zaangażowanie na rzecz zachowania ruchomego dziedzictwa kulturowego, tj. maszyn parowych. Dzięki efektywnej komunikacji i zaangażowaniu społecznemu nie tylko przeobraził on przestrzeń, ale także pobudził lokalną społeczność, wzmacniając jej spójność, jak i redukując wskaźniki przestępczości. Oddolny charakter całej inicjatywy sprawił, że stała się akceleratorem zmian na poziomie regionalnym – czytamy w uzasadnieniu Jury konkursowego.

Zwycięzcy Europejskiej Nagrody Dziedzictwa / Nagrody Europa Nostra 2024

Kategoria Konserwacja i Adaptacja

• Royale Belge Building, Brussels, BELGIUM
• Schulenburg Mansion, Gera, GERMANY
• Ignacy Historic Mine, Rybnik, POLAND
• Saxon Church in Alma Vii, ROMANIA
• St. Michael’s Church, Cluj-Napoca, ROMANIA
• Snow Wells, Sierra Espuña, SPAIN

Kategoria Badania

• NewsEye: A Digital Investigator for Historical Newspapers, AUSTRIA/FINLAND/FRANCE/GERMANY

Edukacja, Szkolenia i Umiejętności

• Teryan Cultural Center - Empowering Armenian Refugees from Nagorno-Karabakh, Yerevan, ARMENIA
• Boulouki - Travelling Workshop on Traditional Building, GREECE
• Traditional Farm Buildings Scheme, IRELAND
• Serfenta Crafts Revitalisation Model, Cieszyn, POLAND
• White Carpentry School, Narros del Castillo, SPAIN

Zaangażowanie obywateli i podnoszenie świadomości

• The Square Kilometre, Ghent, BELGIUM
• The Silence that Tore Down the Monument, Kamenska, CROATIA
• Preserving the Community Halls for Local Civil Society Activities, FINLAND
• Fortified Castles of Alsace Association, FRANCE
• Citizens’ Rehabilitation of the Tsiskarauli Tower, Akhieli, GEORGIA
• International Festival of Classical Theatre for Youth, Syracuse, ITALY
• Foundation for the Conservation of the Historical Estate Ockenburgh, The Hague, THE NETHERLANDS

Mistrzowie Dziedzictwa

• Society of Friends of Dubrovnik Antiquities, CROATIA
• Else "Sprossa" Rønnevig, Lillesand, NORWAY
• Professor Piotr Gerber, Wrocław, POLAND

Czterech spośród tegorocznych zwycięzców pochodzi z Wielkiej Brytanii. Ponieważ Wielka Brytania nie jest sygnatariuszem programu Unii Europejskiej Kreatywna Europa, zwycięzcy ci otrzymają nagrody Europa Nostra.

• Gideon Tapestries, Hardwick Hall – kategoria Konserwacja i Adaptacja
• Shrewsbury Flaxmill Maltings, Shrewsbury – kategoria Konserwacja i Adaptacja
• Westminster Hall, London – kategoria Konserwacja i Adaptacja
• Marcus Binney CBE, OBE Hon FRIBA FSA – kategoria Konserwacja i Adaptacja