Marnowanie żywności generuje 8-10% globalnej emisji gazów cieplarnianych (UNEP Food Waste Index 2024), przyczyniając się do zmian klimatycznych i zagrażając bezpieczeństwu żywnościowemu. Polska ma przed sobą daleką drogę do osiągnięcia celu 12.3 Agendy 2030 – zmniejszenia o połowę marnowanej żywności do 2030 r.
- Jako miasto mamy świadomość konieczności budowania odpornych systemów żywnościowych, ograniczenia marnowania żywności i zapewnienia zrównoważonej konsumpcji i produkcji – zauważa Monika Kubisz z Wydziału Rozwoju i Współpracy UM, odpowiedzialna za zgłoszenie Rybnika do konkursu, od wielu lat działająca w obszarze zrównoważonego posiłku publicznego.
W sytuacjach kryzysowych jeszcze wyraźniej widać uzależnienie części społeczeństwa od stałego dostępu do posiłków publicznych. Kluczową rolę w długoterminowym zapewnieniu publicznej usługi żywieniowej odgrywają władze lokalne, które muszą znaleźć sposób na reorganizację i zapewnienie ciągłości łańcucha dostaw żywności. Z drugiej strony – wielkim problemem naszych czasów jest marnowanie zasobów i wytwarzanie odpadów.
- Miasto to nie tylko władze. To cały szereg interesariuszy systemu żywnościowego: lokalne i regionalne organizacje pozarządowe, sklepy wielkopowierzchniowe i lokalne sklepiki, restauratorzy i dostawcy usług cateringowych, publiczne stołówki i warsztaty gastronomiczne, wreszcie – sami mieszkańcy. I to właśnie w takiej międzysektorowej współpracy w Rybniku w latach 2023-2024 wypracowaliśmy system zagospodarowania nadwyżek żywności, przekazywanych ze sklepów wielkopowierzchniowych za pośrednictwem Śląskiego Banku Żywności i lokalnych organizacji pozarządowych (Stowarzyszenia Pomocownia, Fundacji „Byle do wiosny” oraz Superfundacji), a także - przez mieszkańców, publiczne stołówki, drobnych przedsiębiorców i restauratorów – przekonuje Anna Sowik-Złotoś, dyrektor Ośrodka Pomocy Społecznej w Rybniku.
Sercem tego procesu jest Wspólny Stół: kuchnia społeczna prowadzona przez pracowników Ośrodka Pomocy Społecznej i wolontariuszy – prawdziwych pasjonatów w ratowaniu jedzenia przed zmarnowaniem. Pożywne, smaczne i zdrowe posiłki przekazywane są osobom w kryzysie – na miejscu lub za pośrednictwem siedmiu lodówek społecznych, zlokalizowanych w różnych częściach naszego miasta. Osoby w kryzysie (bezdomne, ubogie, w tym – w kryzysie energetycznym, seniorzy) oraz pozostali mieszkańcy również włączają się w gotowanie.
Nadwyżki żywności ratowane są także przez młodych adeptów sztuki kucharskiej (uczniów branżowej szkoły zawodowej) na warsztatach gastronomicznych Rybnickiego Centrum Edukacji Zawodowej. 50 uczniów pod nadzorem nauczycieli praktycznej nauki zawodu uczy się gotować z wykorzystaniem wyłącznie produktów uratowanych przed zmarnowaniem, co wymaga nierzadko niezwykłej pomysłowości i kreatywności. Gotowe posiłki trafiają do kuchni społecznej i lodówek społecznych; uczniowie wiedzą, dla kogo gotują i jaki jest efekt społeczny ich zaangażowania. Ważni w całym procesie są mieszkańcy, którzy zachęcani są do niemarnowania żywności i dzielenia się nią z innymi poprzez lodówki społeczne, a także restauratorzy, oddający niesprzedane w danym dniu posiłki oraz lokalni przedsiębiorcy – właściciele sklepików osiedlowych, warzywniaków itp.
Do systemu pilotażowo dołączyły też wybrane rybnickie placówki oświatowe, przekazując do lodówek nadwyżki zupy.
- Ważnym aspektem w rybnickim modelu jest wykorzystywanie wielorazowych pojemników na posiłki, przede wszystkim – słoików. Dzięki akcjom „Uwolnij krauzy z piwnicy” oraz „Krauza smakowitości”, jesteśmy w stanie uniknąć stosowania jednorazowych (plastikowych) opakowań na posiłki przygotowywane dla osób w kryzysie. To w wielorazowych „krauzach smakowitości” przekazujemy uratowaną żywność potrzebującym, aby nie generować jednorazowych śmieci – z dumą przyznaje wiceprezydent Wojciech Kiljańczyk.
- Marzenia się spełniają, a ratowanie planety zaczyna się od śniadania – dodaje Monika Kubisz.
- Miesięcznie razem z warsztatem RCEZ ratujemy 2,7 tony jedzenia! - cieszy się Anna Sowik Złotoś. - A przez Wspólny Stół w 2024 roku „przewinęło się” 6400 beneficjentów - zarówno odbiorców pomocy, jak i zaangażowanych wolontariuszy. To ogromny potencjał społeczny, który udało nam się wyzwolić!
Cel ekologiczny ze społecznym łączy również drugi doceniony rybnicki projekt: „Ogrody szkolne dla edukacji i integracji” - otrzymał on wyróżnienie jury. Powstałe w latach 2023-2024 ogródki przyszkolne - w 9 lokalizacjach – służą integracji społeczności ukraińskiej i jednocześnie – edukacji żywieniowej. Pomysłodawczynią programu jest June Lavelle – założycielka Fundacji Resiliency Gardens, która sfinansowała edukację ogrodniczą prowadzoną przez Fundację Naturalnego Rozwoju i pomogła zdobyć granty na założenie ogródków przy rybnickich placówkach oświatowych.
- Rybnik to moje ulubione miasto – mówi June. - Przy takim zaangażowaniu lokalnego samorządu tutaj wszystko jest możliwe.
Patronat honorowy nad konkursem objęły Ministerstwo Rozwoju i Technologii, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz organizacje samorządowe: Związek Gmin Wiejskich RP, Związek Miast Polskich, Unia Miasteczek Polskich, Unia Metropolii Polskich, Związek Powiatów Polskich i Związek Województw RP.
